Του Γιάννη Σταμούλη
Μελετώντας πριν δέκα χρόνια την κλιματική αλλαγή ως απειλή της πολιτικής προστασίας, στα πλαίσια της σχετικής διατριβής στην Σχολή Εθνικής Άμυνας, εντόπισα σχετικές επιστημονικές αναφορές που συνδέουν την κλιματική κρίση με επιπτώσεις στην υγεία :
"Κατά την διάρκεια των καλοκαιριών, υπάρχει η πιθανότητα να αυξηθούν τα επεισόδια από το φωτοχημικό νέφος, λόγω της αύξησης των θερμοκρασιών, αλλά και του κινδύνου για καρκίνους του δέρματος εξαιτίας της μεγαλύτερης έκθεσης στην υπεριώδη ακτινοβολία (1).
Σύμφωνα με έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Yγείας για την «προστασία της υγείας στην Ευρώπη από τις Kλιματικές Αλλαγές», υπολογίζεται ότι ο κίνδυνος μετάδοσης ελονοσίας στη Βρετανία θα μπορούσε να αυξηθεί κατά 8% έως 15% μέχρι το 2050. Συγκεκριμένα τονίζεται ότι οι κίνδυνοι για την υγεία που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή μπορεί να είναι σημαντικοί και διαφορετικοί ανάλογα με τη γεωγραφική περιοχή και συχνά μη αναστρέψιμοι.
Oι παράγοντες επικινδυνότητας που σχετίζονται με την αλλαγή του κλίματος και οι ασθένειες είναι από τους σημαντικότερους συντελεστές της παγκόσμιας επιβάρυνσης της υγείας, όπου συμπεριλαμβάνεται ο υποσιτισμός, (υπολογίζεται ότι σκοτώνει 3,7 εκατομμύρια ανθρώπους το χρόνο), η διάρροια (1,9 εκατομμύρια), η ελονοσία (0,9 εκατομμύρια).
Τέτοιες καταστάσεις και άλλες επιπτώσεις στην υγεία θα επηρεάζονται διαρκώς όσο επιταχύνονται οι κλιματικές αλλαγές, λόγω των αρνητικών τους επιπτώσεων στην παραγωγή τροφίμων, στα αποθέματα νερού και στην ανθρώπινη ανθεκτικότητα σε ξενιστές και παθογόνα μικρόβια.
H υπερθέρμανση του πλανήτη, σύμφωνα με τον Π.O.Y., προβλέπεται να προκαλέσει σοβαρές απειλές για την υγεία, όπως μέσα από καταιγίδες, πλημμύρες, κύματα ξηρασίας και φωτιές, με συνέπειες στον περιορισμό των αποθεμάτων νερού, στη διάθεση τροφίμων και στην παροχή υγειονομικών υπηρεσιών. Oι υψηλές θερμοκρασίες θα αλλάξουν την κατανομή και θα αυξήσουν τη συνολική επιβάρυνση για ορισμένες ασθένειες που προέρχονται από ξενιστές, τρόφιμα και νερά.
H χειροτέρευση της ποιότητας του αέρα, ιδιαίτερα λόγω της ρύπανσης με όζον, θα αυξήσει την προδιάθεση για άσθμα και αναπνευστικές μολύνσεις, τον αριθμό των εισαγωγών σε νοσοκομεία, και τις ημέρες απουσίας από την εργασία και το σχολείο. Στην προσπάθεια εξεύρεσης περισσότερων πηγών ενέργειας θα αυξηθεί η ατμοσφαιρική ρύπανση και μαζί της θα αυξηθούν και οι ασθένειες που σχετίζονται με αυτή, καθώς και ο αριθμός των πρόωρων θανάτων που προέρχονται από ποικίλες αιτίες και συμβαίνουν σε ποικίλες ηλικίες.
Tέλος, η μεγαλύτερη συχνότητα και σοβαρότητα των κυμάτων του καύσωνα θα οδηγήσει σε αύξηση της θνησιμότητας και του θερμικού στρες και θερμοπληξίας.. Η πρόβλεψη σε αριθμούς είναι ιδιαίτερα εφιαλτική: 1% έως 4% θα αυξάνεται η θνησιμότητα στην Ευρωπαϊκή Ένωση για κάθε αύξηση της θερμοκρασίας κατά ένα βαθμό, 86 χιλ. πρόσθετοι θάνατοι τον χρόνο αναμένονται στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εάν σημειωθεί μια μέση αύξηση στην παγκόσμια θερμοκρασία 3 βαθμών Kελσίου την περίοδο 2071-2100 (2)
Σήμερα πλέον σοβαρές πλέον μελέτες της επιστημονικής κοινότητας συνδέουν τις ραγδαίες αλλαγές στο κλίμα με επιδράσεις στην υγεία.
Οι υγειονοµικές αρχές στις H.Π.Α. διακρίνουν επισήμως 11 κατηγορίες
επιπτώσεων της κλιµατικής αλλαγής στην υγεία α) Άσθµα, αναπνευστικές αλλεργίες και ασθένειες από τον ατµοσφαιρικό αέρα
β) Νεοπλάσµατα
γ) Καρδιοαναπνευστικά προβλήµατα και εµφράγµατα
δ) Τροφιµογενείς ασθένειες και λοιµώξεις
ε) Νοσηρότητα και θνησιµότητα από τη ζέστη
στ) Επιπλοκές στην ανθρώπινη ανάπτυξη
ζ) Ψυχική υγεία και διαταραχές άγχους
η) Νευρολογικές διαταραχές
θ) Ασθένειες που προκαλούνται από φορείς
ι) Ασθένειες που προκαλούνται από το νερό
ια) Νοσηρότητα και θνησιµότητα από τον καιρό (ακραία καιρικά φαινόµενα) (3)
Ο R.Βαrouki, μέλος του Γαλλικού Εθνικού Ινστιτούτου Υγείας και Ιατρικής Έρευνας (INSERM) και Καθηγητής του Πανεπιστημίου “Paris Descartes” σε μελέτη της Generali για την .παγκόσμια κλιματική αλλαγή, σημειώνει ότι τα ακραία καιρικά φαινόμενα έχουν ως αποτέλεσμα την εμφάνιση δύο ειδών μεταδοτικών νοσημάτων:
Βακτηριδιακές ασθένειες που μεταφέρονται στο νερό, όπως η χολέρα, παρασιτικές ασθένειες π.χ. Shistosoma και Fasciola, αλλά και πρωτοζωϊκές ασθένειες, όπως η αμοιβάδωση. Οι πλημμύρες και η αύξηση της θερμοκρασίας δύναται να αυξήσουν τον πολλαπλασιασμό των οργανισμών αυτών και τη διάδοση των ασθενειών.
Ασθένειες που μεταφέρονται μέσω ξενιστών (από κουνούπια ή ψύλλους) όπως η νόσος chikungunya, ο δάγκειος πυρετός, η ελονοσία, η βορρελίωση κλπ.
Επίσης σημειώνει ότι το κλίμα επηρεάζει πολύ την εξάπλωση της ελονοσίας, για παράδειγμα. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO) εκτιμά ότι η ασθένεια σκοτώνει περίπου 800.000 ανθρώπους το χρόνο στην Αφρική. Εκεί μπορούμε να παρατηρήσουμε την εξάπλωση των κουνουπιών, που μεταφέρουν την ασθένεια, σε περιοχές με μεγαλύτερο υψόμετρο (στην Ανατολική και Νότιο Αφρική).
Έχουμε επίσης δει την τρομερή αύξηση περιστατικών δάγκειου πυρετού. Μέσα σε 50 χρόνια ο αριθμός των περιστατικών έχει πολλαπλασιαστεί επί 30, σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ. Για αρκετό καιρό περιοριζόταν στην Νοτιοανατολική Ασία, αλλά τώρα έχει εξαπλωθεί στον Ινδικό Ωκεανό, τις περιοχές του Νότιου Ειρηνικού, τις Δυτικές Ινδίες και τη Λατινική Αμερική. Μια από τις βασικές αιτίες είναι η εξάπλωση του κουνουπιού Aedes (κουνούπι – τίγρης), η οποία με τη σειρά της οφείλεται στην αύξηση της θερμοκρασίας. Το κουνούπι – τίγρης έχει φτάσει σε περιοχές της Νοτίου Ευρώπης (Ιταλία και Νότια Γαλλία), γεννώντας την ανάγκη για παρακολούθηση του φαινομένου και ενημέρωση του πληθυσμού. Μια μικρής κλίμακος επιδημία δάγκειου πυρετού και νόσου chikungunya είχε σημειωθεί στην Ιταλία το 2007, ενώ μεμονωμένες περιπτώσεις καταγράφηκαν στη Νότια Γαλλία. Ένα σημαντικό κρούσμα chikungunya παρατηρήθηκε επίσης στη Ρεϋνιόν το 2005 και στις Γαλλικές Δυτικές Ινδίες τη χρονική περίοδο 2013 – 2014. (4)
Σε έκθεσή της το 2019 η επιστημονική έκθεση 27 εθνικών Ακαδημιών της Ευρώπης, μεταξύ των οποίων και η Ακαδημία Αθηνών επισημαίνει ότι η υπερθέρμανση του πλανήτη λόγω της κλιματικής αλλαγής ήδη έχει σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία των ανθρώπων και η κατάσταση θα επιδεινωθεί στο μέλλον.
Οι επιπτώσεις περιλαμβάνουν από την μετάδοση λοιμωδών νόσων μέσω των κουνουπιών μέχρι την εμφάνιση ή την επιδείνωση διαφόρων προβλημάτων ψυχικής υγείας, όπως της διαταραχής μετατραυματικού στρες, της αγχώδους διαταραχής, της κατάθλιψης και της κατάχρησης ουσιών.
Οι πιο ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού είναι οι ηλικιωμένοι, οι χρονίως πάσχοντες, τα παιδιά και οι μετανάστες, ενώ οι κάτοικοι των μεγάλων πόλεων είναι πιο εκτεθειμένοι σε υψηλά επίπεδα θερμικού στρες από ό,τι εκείνοι της επαρχίας. Από γεωγραφικής πλευράς, η Μεσόγειος και οι Αρκτικές περιοχές θεωρούνται οι πιο ευάλωτες στις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής για την υγεία.
Οι Ακαδημίες προτείνουν περιορισμό της κατανάλωσης κρέατος, κάτι που θα βοηθήσει (και) στον έλεγχο των «αερίων του θερμοκηπίου», αλλά και άμεσα στην υγεία των ανθρώπων. Προβλέπουν επίσης την εξάπλωση των λοιμωδών νόσων στην Ευρώπη, όσο το θερμόμετρο θα ανεβαίνει και θα επεκτείνεται η ακτίνα δράσης των κουνουπιών-φορέων. Ακόμη, αναμένουν αύξηση στις τροφικές δηλητηριάσεις, καθώς τα βακτήρια της σαλμονέλας και άλλα ευνοούνται από τις πιο υψηλές θερμοκρασίες, ενώ ακόμη και η αντίσταση των μικροοργανισμών όπως του E.coli στα αντιβιοτικά (ήδη ένα σοβαρό πρόβλημα) θα γίνει μεγαλύτερο στο μέλλον.(5)
Στην τελευταία έκθεση του Π.Ο.Υ. το 2019, που βασίζεται σε έρευνα στην οποία συμμετείχαν 101 χώρες του κόσμου, προκύπτει ότι το 48% των κρατών ανέφεραν ότι έχουν πραγματοποιήσει αξιολογήσεις για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην υγεία, αναγνωρίζοντας ως μεγαλύτερες απειλές:Το θερμικό στρες
Τον τραυματισμό ή θάνατο στη διάρκεια ακραίων καιρικών φαινομένων
Τις νόσους που μεταδίδονται με την τροφή, το νερό και ξενιστές (π.χ. χολέρα, δάγκειος πυρετός, ελονοσία) (6)
Πηγές
(1) WHO, 2004: Extreme Weather and Climate Events and Public Health Responses. Report on a WHO meeting, Bratislava, Slovakia, Feb. 2004. Copenhagen: WORLD HEALTH ORGANISATION Regional Office for Europe.
(2) «Οι επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών στην υγεία» Τσιάκος Θεόδωρος. Ειδικός Παθολόγος, Ειδικός Τροπικής Λοιμωξιολογίας, Διδακτωρ Ιατρικης Παν/μιου Βιεννης. 10-11- 2008 http://www.iatronet.gr
(3) CDC, 2009
(4)https://www.generali.gr/el/i-epidrasi-tis-klimatikis-allagis-stin-ygia-yperthermansi-ke-metadotikes-nosi/
(5)https://www.ert.gr/frontpage/i-klimatiki-allagi-apeilei-sovara-tin-anthropini-ygeia/
(6) https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/329972/WHO-CED-PHE-EPE-19.11-eng.pdf?ua=1