Του ε.α. Αντιστρατήγου Π.Σ. Γιάννη Σταμούλη
Παραμονή Χριστουγέννων του 1909. Η ώρα είναι περί τις 21.30 και πυκνοί καπνοί καλύπτουν τη περιοχή της Πλατείας Συντάγματος, ενώ πύρινες γλώσσες, βοηθούμενες και από τον ισχυρό άνεμο τυλίγουν το κτίριο των ανακτόρων, της κατοικίας του Βασιλέως (το σημερινό κτίριο του κοινοβουλίου).
Αμέσως έσπευσαν στον τόπο της πυρκαγιάς, μεγάλος αριθμός αξιωματικών και οπλιτών του στρατού και του ναυτικού , καθώς και το σύνολο της πολιτικής ηγεσίας.
Η πρώτη μαρτυρία από το Λοχία του ανακτορικού ουλαμού, υποδεικνύει ότι η αρχική εστία της φωτιάς ήταν στην οροφή των αιθουσών του θεάτρου και του χορού. Από την πρώτη στιγμή, ο Ανθυπολοχαγός Πυροβολικού Ν. Βαρβερόπουλος συγκέντρωσε τους διερχόμενους στρατιώτες, ανέβηκε στα διαμερίσματα της βασίλισσας και ξεκίνησε την διάσωση και μεταφορά των βασιλικών αποσκευών, των κειμηλίων και του αρχείου εγγράφων, ενώ ο πρωθυπουργός Π. Μαυρομιχάλης ειδοποίησε την βασιλική οικογένεια που διέμενε εκείνη τη νύχτα στα ανάκτορα του Τατοΐου.
Οι Πυροσβέστες της Διλοχίας Πυροσβεστών, άμεσα ξεκινούν τις προσπάθειες κατάσβεσης, από το μέρος της στέγης, στα προπύλαια των ανακτόρων. Η μεγάλη πυροσβεστική ατμαντλία τοποθετήθηκε στο ανατολικό μέρος των ανακτόρων, ενώ η άλλη η μικρότερη, τοποθετήθηκε στη βορινή εσωτερική αυλή του κτιρίου, ενώ χρησιμοποιήθηκαν και οι τρεις πυροσβεστικές κλίμακες ,δύο 19 μέτρων και μία ιπποκίνητη 25 μέτρων.
Επίσης χρησιμοποιήθηκαν χωρίς όμως ιδιαίτερη αποτελεσματικότητα και δύο χειροκίνητες αντλίες του Πολεμικού Ναυτικού. Τη διεύθυνση των ατμαντλιών είχε ο υποκελευστής του πολεμικού ναυτικού κ. Κυπαρίσσης , απεσπασμένος από οκταετία στη διλοχία, ενώ την όλη επιχείρηση κατάσβεσης συντόνιζε κατόπιν βασιλικής εντολής ο Αντισυνταγματάρχη Μηχανικού κ. Σωτήλης.
Η μικρή δεξαμενή των ανακτόρων και τα πυροσβεστικά βυτία, δεν μπόρεσαν να τροφοδοτήσουν επαρκώς τις πρώτες στιγμές, τις δυνάμεις πυρόσβεσης με νερό, ενώ ο Υπουργός Στρατιωτικών Κωνσταντινίδης διέταξε τις δυνάμεις του πεζικού και πυροβολικού να σκάψουν τον κήπο, ώστε να χρησιμοποιήσουν το χώμα ως κατασβεστικό μέσο.
Μετά από τρεις ώρες, καταφέρθηκε οι ατμαντλίες να υδροδοτούνται απευθείας από τρία στόμια του υδραγωγείου της πόλης.(το πρώτο , μπροστά από το ξενοδοχείο της Μ. Βρετανίας, το δεύτερο, μπροστά από την οικία Κούπα και το τρίτο στο πίσω μέρος των Ανακτόρων)
“Το πυρ ογκούμενον και λαμβάνων τροφή από τον πνέοντα άνεμο , εξαπλούται καθ όλην την στέγη ,ως παχεία κηλίς ελαίου καλύπτουσα τεμάχιον λευκού χάρτου….Μετ ’ολίγον μια άλλη βοή , ένα είδος βρυχηθμού αντήχησε και από τας ανυψωθείσας αποκαλυπτικάς τολύπας καπνού όλοι ηννόησαν ότι η στέγη της αιθούσης είχε καταπέσει” (Εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ 25-12-1909)
Λίγο πριν ξημερώσει, από το Φάληρο έφθασε προς ενίσχυση της επιχείρησης κατάσβεσης ένα άγημα 120 άγγλων ναυτών και ένα ακόμα άγημα του ρώσικου ναυτικού.
“Δίκαιος έπαινος οφείλεται εις τους άνδρας του Πυροσβεστικού Λόχου…Παλληκάρια αψηφίζοντα τον κίνδυνον εχώθηκαν μέσα εις τας φλόγας , εβράχησαν,εταλαιπωρήθηκαν και ενετόπισαν το πυρ στο κέντρον.” ( Εφημερίδα ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ 25-12-1909)
Προς τα ξημερώματα η φωτιά τελικά τέθηκε υπό έλεγχο, προκαλώντας μεγάλες ζημιές ύψους 500.000 δρχ.(υπέρογκο ποσό για την εποχή).
Ο Υπουργός Οικονομικών κ. Ευταξίας την επομένη της πυρκαγιάς ,δήλωσε ότι το κτίριο είναι ασφαλισμένο σε τρεις διαφορετικές εταιρίες ,ενώ τα βασιλικά έπιπλα ήταν ασφαλισμένα για το ποσό του 1.000.000 στο ασφαλιστικό πρακτορείο Τεργέστης.
Επίσης ότι η δαπάνη επισκευής “δε θα είναι τοιαύτη ώστε να διαταραχθεί ο Προϋπολογισμός του κράτους, καθώς και ότι θα ληφθούν όλα τα κατάλληλα μέτρα , ούτως ώστε εν περιπτώσει δευτέρας πυρκαγιάς αι ζημίαι να είναι ασήμαντοι .
Προς τούτο επί της στέγης θα κατασκευαστούν δεξαμεναί ύδατος,θα τοποθετηθούν εις διάφορα σημεία εντός των ανακτόρων πυροσβεστικαί αντλίαι , αίτινες θα είναι έτοιμοι ανά πάσα στιγμή.”
Για τα αίτια της πυρκαγιάς συγκροτήθηκε επιτροπή από αξιωματικούς του Μηχανικού, η οποία έτεινε προς το συμπέρασμα του ηλεκτρικού βραχυκυκλώματος.
Παράλληλα ξεχωριστή ανάκριση διενεργήθηκε και από τον Διευθυντή της Αστυνομίας κ. Δαμηλάτη, σύμφωνα με την οποία η αρχική εστία της πυρκαγιάς εντοπίστηκε στο σωλήνα της θερμάστρας της ιματιοθήκης, ενώ αποκλείστηκε η περίπτωση του εμπρησμού.
Στην επιχείρηση κατάσβεσης ,τραυματίστηκαν, ο Λοχίας Πυροσβεστών Αντώνης Πασχάλης (διάτρηση στο πέλμα του αριστερού ποδιού από περόνη δοκού), ο στρατιώτης Βαρτελίνης, ο ναύτης Στυλιανός Λυπητεράκος (διάσειση εγκεφάλου εξαιτίας πτώσης από τη στέγη των ανακτόρων) καθώς και ο ανώτερος υπάλληλος της Ασφαλιστικής Εταιρίας “Γενικών Ασφαλειών” Γ. Γάγαρης (έγκαυμα στο δεξί χέρι).
Το θέμα της πυρκαγιάς απασχόλησε ιδιαίτερα την κοινή γνώμη αλλά και την πολιτεία. Στις 28/12 ήταν το κύριο θέμα στη συνεδρίαση της Βουλής.
Στη συζήτηση αναδείχθηκαν οι μεγάλες δυσλειτουργίες και ελλείψεις του υφιστάμενου συστήματος πυρόσβεσης της Διλοχίας και τέθηκαν προβληματισμοί για το άμεσο μέλλον.
Χαρακτηριστικό είναι τα αποσπάσματα των ομιλιών του πρωθυπουργού και του Υπουργού Οικονομικών:
Π.Μαυρομιχάλης (Πρωθυπουργός)…Η Βουλή και η Κυβέρνησις οφείλουσι το ταχύτερον να μεριμνήσωσι , όπως μη συμβαίνουσι εκείνα τα οποία αποδεικνύουσιν ότι πλέον η άπαξ αι πυρκαιαί δεν εστάθη δυνατόν να περισταλώσιν ένεκεν ακριβώς της ανεπάρκειας των μέσων τα οποία έχομεν.
Αθ.Ευταξίας (Υπουργός Οικονομικών) … Δυστυχώς οι σωλήνες των αντλιών και ιδίως της ατμαντλίας δεν προσηρμόζοντο καλώς εις τους στρόφιγγας των σωλήνων της πόλεως...Πλην τούτου δεν κατωρθώθη να αφεθή αμέσως το ύδωρ εκ της δεξαμενής της πόλεως. Ομολογώ δ΄ότι το΄σον οι άνδρες του Πυροσβεστικού Λόχου , όσο και η φρουρά των Αθηνών και τα αγήματα των ναυτών κατέβαλον πάσαν προσπάθεια ,υπεράνθρωπον μάλιστα δια τηνκατάσβεσιν της πυρκαιάς. Δυστυχώς όμως με μία και μόνην ατμαντλίαν,με την έλλειψιν ύδατος και με τον πνέοντα Βορράν δεν ήτο δυνατόν παρά να λάβη αύτη μεγάλας διαστάσεις.Βεβαίως αι ελλείψεις της πυροσβεστικής υπηρεσίας είναι μεγάλαι, τας οποίας πρέπει να επανορθώσουμε, αλλά δεν είναι τούτο λόγος ίνα αδικήσωμεν τους άνδρας.
Στην εφημερίδα “Αθήνα” της 2 Ιανουαρίου 1910, διαβάζουμε ότι το Υπουργείο Στρατιωτικών ζήτησε από τον διοικητή του Λόχου Πυροσβεστών κ.Νεγρεπόντη λεπτομερή έκθεση για τις ελλείψεις του προκειμένου να αποκατασταθούν.
Επίσης το δημοσίευμα καταλήγει ότι “ αι γνώμαι νυν των ειδικών αποκλίνουν υπέρ της προμήθειας ατμοκινήτου αντλίας μετ΄ατμοκινήτου βυτίου χωρητικότητος 4 τόννων ύδατος. Η ατμαντλία αυτή θα είναι αυτοκίνητος, διότι εκ του μεγάλου βάρους δεν είναι δυνατόν να σύρεται δι ίππων…Προ παντός δε δέον, κατά την γνώμην των ειδικών, όπως ληφθή πρόνοια, ίνα εις τα διάφορα κέντρα της πόλεως είναι προσιτόν το ύδωρ του υδραγωγείου εις τον Πυροσβεστικόν Λόχον, εις περιπτώσεις εκρήξεως πυρκαγιάς”.