Του ε.α. Αντιστρατήγου Π.Σ. Γιάννη Σταμούλη
Πριν περίπου 4 δεκαετίες ο καθηγητής της Σχολής Διοίκησης Επιχειρήσεων στο Harvard, A, Zaleznik σε άρθρο του στο περιοδικό του πανεπιστημίου δημοσιεύει άρθρο με τίτλο «Managers and Leaders: Are They Different?» προκαλώντας αναστάτωση στην επιστήμη της Διοίκησης Επιχειρήσεων. Σε αυτό διατυπώνει την άποψη ότι προφανώς το "τεχνοκρατικό κομμάτι της διοίκησης με τα διαγράμματα τις μελέτες χρόνου και κίνησης, συνιστούν το μισό κομμάτι της διοίκησης, καθότι απαιτείται άλλο ένα μισό που να περιλαμβάνει την έμπνευση, το όραμα και τη χαοτική ανθρώπινη φύση. Αυτά που αποτελούν την ουσία της ηγεσίας.
Για το πρώτο μισό του τεχνοκρατικού μέρους, η επιστήμη του managment έχει συγγράψει τόμους...προσπαθώντας να κατασκευάσει το ιδανικό αυτοματοποιημένο μοντέλο διοίκησης, συμβατό με την υπολογιστική ψηφιακή μορφή του σήμερα....η ηλεκτρονική διακυβέρνηση.
Τα αποτελέσματα βέβαια δείχνουν ότι πάντα το άλλο μισό της διοικητικής, η ηγεσία, είναι αυτό που αναζητείται.
Και αυτό γιατί η ηγετική δεν μπορεί να μοντελοποιηθεί από ψηφιακούς αυτοματισμούς, μιας και βασίζεται στον άνθρωπο και μια σειρά πνευματικών και διαπροσωπικών δεξιοτήτων, που διαθέτει ή δεν διαθέτει.
Για να αντλήσουμε πληροφορίες για τον ηγέτη, χρήσιμο είναι να ανατρέξουμε πολύ περί μιας εκατονταετίας οπίσω στο κλασικό βιβλίο του Κλαούζεβιτσς "περί πολέμου".
Από αυτό τον εξαιρετικό στρατιωτικό οδηγό, μπορούμε να αποθησαυρίσουμε σημαντικά σημεία αυθεντικής ηγετικής τέχνης, ενισχύοντας το σύγχρονο διοικητικό – ηγετικό μοντέλο.
Θεωρώντας ότι Πολεμικές πράξεις είναι οι σύγχρονες μεγάλες κρίσεις, καθώς τα αποτελέσματά τους μπορεί να είναι εξίσου φονικά, καταστρεπτικά και οδυνηρά, χωρίς την παρουσία οπλικών συστημάτων.
Ο Πρώσος στρατηγός επισημαίνει πρωταρχικώς το θάρρος είναι η πρώτιστη αρετή του ηγέτη, το οποίο οφείλεται είτε στην προσωπικότητάς του, να περιφρονεί τον κίνδυνο ή το θάνατο, είτε από μια ψυχική ικανότητα που ανέπτυξε στην ζωή του. Αυτό το εφόδιο θα τον θα τον κάνει να αντιμετωπίζει με μια σταθερότητα τις προκλήσεις που θα βρει στο διάβα του.
Το θάρρος όμως εδράζεται και από την συναίσθηση της ευθύνης του αξιώματός του Ηγέτη. Αυτό το μεγεθύνει η φιλοδοξία, το καθήκον, ο πατριωτισμός, η προσήλωση στην εκπλήρωση της αποστολής. Αυτό το θάρρος βελτιώνει τον τρόπο που βλέπει και διαχειρίζεται τα πράγματα.
Ο συνδυασμός και των δύο κάνει τον πραγματικά θαρραλέο Ηγέτη. Τον οπλίζει με δύναμη να μπορεί να αντισταθεί στον πόνο και τον κόπο των προσπαθειών που πρέπει να διαχειριστεί και μαζί με την ευθυκρισία του θα καλλιεργήσει την ουσιαστική του διάνοια να βρίσκει την καλύτερη λύση στο ομιχλώδες τοπίο των αμφισβητήσεων και της ομίχλης των προβλημάτων.
Η ζωή και οι απαιτήσεις της, δημιουργούν συνθήκες διαφορετικές από τις αναμενόμενες ή από τις σχεδιαζόμενες.
Όταν ο σχεδιασμός ξεπερνιέται από το απρόβλεπτο και η διαχείριση αστοχεί, τότε δημιουργείται το νέο προκλητικό και απαιτητικό πεδίο που θα δοκιμαστεί ο Ηγέτης.
Σαν ασπίδα του θα χρησιμοποιήσει το θάρρος του, και ως όπλο το πνεύμα του, με αυτά θα πρέπει να φωτίσει το σκοτάδι της αβεβαιότητας που εκλύει το απρόβλεπτο.
Σε αυτή τη δύσκολη στιγμή θα πρέπει γρήγορα να ξεδιακρίνει την ουσία της νέας κατάστασης και να πάρει τις σωστές αποφάσεις.
Εδώ είναι το σημείο που διακρίνεται ο Ηγέτης από τον διανοητή - τεχνοκράτη και τον διαχειριστή.
Ο τεχνοκράτης θα χρειαστεί πολύ χρόνο για να επεξεργαστεί την νέα κατάσταση, ο δε διαχειριστής θέλει έτοιμα στοιχεία, επεξεργασμένα για να τα εφαρμόσει και να διαχειριστεί την κρίση.
Ο Ηγέτης προσπερνάει τον χρόνο και με το θάρρος που του δίνει η συναίσθηση του καθήκοντος, παίρνει τα ρίσκα του, κατανοώντας την ευθύνη του, τολμά συνειδητά, παίρνει τις αποφάσεις του ξεπερνώντας τον κοινό φόβο.
Πολλά στελέχη ενός διοικητικού μηχανισμού, στο περιορισμένο επίπεδο διοίκησης που προΐστανται, μπορούν να διαθέτουν το γνώρισμα της αποφασιστικότητας, την οποία απώλεσαν όταν καλούνται να υπηρετήσουν σε ηγετική θέση.
Σε αυτή την περίπτωση, στον πρώτο χρόνο, βλέπουν τους κινδύνους από την τυχόν εσφαλμένη επιλογή τους και η όποια προγενέστερη γνώση τους, τους αφαιρεί ισχύ και διαχειριστική αποφασιστικότητα.
Είναι δυνατοί ή αδύναμοι;
Το σίγουρο είναι ότι στις δύσκολες καταστάσεις ο Ηγέτης επιδεικνύει διορατικότητα, έχει θάρρος να αντιμετωπίσει μεγάλες ευθύνες και με τη διάνοια του πνεύματός του, θα προσπαθήσει να αναγνωρίσει το απρόβλεπτο και την αβεβαιότητα της δύσκολης κατάστασης.
Ο Ηγέτης που θα διαχειριστεί μια απρόβλεπτη κρίση αποτελεσματικά έχει ανεπτυγμένη ισορροπία, Παραμένει σταθερός, δυνατός και ενεργητικός, ειδικά την κρίσιμη εκείνη στιγμή που ο διοικητικός του μηχανισμός αρχίζει να εξαντλείται από το βάρος αστοχιών ή απωλειών.
Αυτό το βάρος οδηγεί σε αδράνεια το μηχανισμό, που καλείται να σηκωθεί από την ισχυρή θέληση του Ηγέτη.
Η φλόγα της καρδιάς του και το φως του πνεύματος του, θα εμπνεύσει την ελπίδα και βοηθήσει τον μηχανισμό να πάρει μπροστά πάλι.
Αν ο Ηγέτης σε αυτή την κρίσιμη στιγμή δεν καταφέρει να αρθεί των περιστάσεων και να αναπτερώσει το ηθικό και το θάρρος του μηχανισμού τότε θα ενσωματωθεί στην αδράνεια του μηχανισμού και θα σημάνει γενική οπισθοχώρηση και σίγουρη ήττα.
Σε τέτοιες στιγμές ο Ηγέτης αποκτά το κεφαλαίο Η και περνά ως τέτοιος στην ιστορία.
Η καρδιά του, για να πράξει τα «μεγάλα», τα «ιστορικά» είναι γεμάτη από την προσήλωση του στην ευγενική φιλοδοξία και την δόξα, προικίσματα που του εμψυχώνουν το πνεύμα του.
Ένα πνεύμα που θα τον κάνει να βρίσκεται υπό τον έλεγχο της διάνοιάς του ακόμα και τις στιγμές της απόλυτης συννεφιάς και καταιγίδας.
Ο έλεγχος αυτός φέρει ισορροπία μεταξύ των παθών και της λογικής και κάνει τον Ηγέτη να δρα με ευθυκρισία ακόμα και στην πιο απροσδόκητη κρίση.
Το ανοικτό και ερευνητικό του πνεύμα, η ευρύτητα της διάνοιας του και η ισορροπία του μυαλού του τον κάνει να είναι ο ικανός αι αποτελεσματικός Ηγέτης που την ώρα της πιο δύσκολης κρίσης προσφέρει την αίσθηση της ασφάλειας, ότι θα κυβερνήσει το καράβι σε απάνεμο λιμάνι.
Ειδικά στους ταραγμένους καιρούς η αναζήτηση Ηγέτη σε όλα τα διοικητικά σχήματα αποτελεί ζητούμενο ισχυρό, όσο ισχυρότερες είναι οι κρίσεις που πλήττουν την καθημερινότητά μας.
Γιατί η ολιστική διαχείριση των κρίσεων θέλει μακριά ματιά, ψύχραιμη ερμηνεία και αποφάσεις με γνώμονα την αποτελεσματικότητα και όχι τις εντυπώσεις...όπως σημείωνε ο έτερος ηγετιστής Μακιαβέλι στον πε΄ριφημο "Ηγεμόνα" του:
«Γιατί γενικά οι άνθρωποι κρίνουν πιο πολύ από τα φαινόμενα παρά από τα πράγματα, επειδή όλοι μπορούν να βλέπουν και ν’ ακούν, λίγοι όμως είναι εκείνοι που μπορούν και να κρίνουν».